مقدمه

چک الکترونیک نوعی جدیدی از چک های بانکی می باشد که به تازگی توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران، رونمایی شده است. این نوع چک از نظر موجودیت کاملا مشابه با چک های کاغذی بوده و تمامی قوانین در نظر گرفته شده برای چک های کاغذی برای نمونه دیجیتال آن هم صدق می کند؛ منتهی دیگر نیازی به برگه فیزیکی چک در عملیات صدور و دریافت وجود نداشته و این چک ها با امضای الکترونیکی فرد صادرکننده، اعتبار می یابند. در سال های اخیر و به خصوص با شیوع بیماری کرونا، حرکت های عظیمی جهت آنلاین شدن فضای کسب و کارها در کشور انجام گردیده است. بانک ها که از پیشگامان ارائه خدمات اینترنتی هستند، تا قبل از این امکان انجام ۹۵ درصد از عملیات های مربوط به چک را به صورت آنلاین فراهم کرده بودند. با این حال، صدور و ثبت چک الکترونیکی این آمار را به ۹۸ درصد رسانده است؛ یعنی تقریبا تمامی مراحل مربوط به صدور و دریافت چک به صورت آنلاین امکان پذیر می باشد.

انجام عملیات های مختلف مربوط به چک های بانکی از جمله صدور، تایید ثبت چک و نقد کردن آن به صورت اینترنتی، در وهله اول سرعت انجام کار را بالا برده و این فرایند را تا حد زیادی آسان تر می کند. علاوه بر این، دقت و امنیت چک های دیجیتال هم نسبت به چک های کاغذی افزایش یافته است؛ بنابراین مشتریان بانک های مختلف به خصوص کسانی که در مبادلات خود از چک استفاده می کنند، باید بدانند چک الکترونیک چیست و نحوه استفاده از آن به چه صورت است. از آن جایی که بانک مرکزی به تازگی این نمونه چک را معرفی کرده، بسیاری از مردم و مشتریان شناخت زیادی نسبت به آن ندارند. به همین خاطر، در این مقاله به توضیح کامل این نوع چک پرداخته، روش ثبت و نقد کردن آن را بیان کرده و مزایا و معایب آن را بررسی می کنیم؛ پس با ما همراه باشید تا شناخت کاملی از چک الکترونیک به دست آورده و روش استفاده از آن را فرا بگیرید.

چک الکترونیک چیست؟

چک دیجیتال یا الکترونیک همان طور که از نام آن هم مشخص است، یک نوع جدید از چک های بانکی می باشد که به صورت کاملا آنلاین صادر شده و هیچ گونه برگه کاغذی یا موجودیت فیزیکی ندارد. این نوع چک برای اولین بار در روز ۲۱ آبان ماه ۱۴۰۱ توسط رئیس کل بانک مرکزی با حضور سایر مسئولین مربوطه از جمله وزارت اقتصاد، وزیر صمت و نمایندگان مجلس رونمایی شد. به این ترتیب، از این پس مشتریان امکان ثبت چک الکترونیکی را از طریق شیوه های در نظر گرفته شده جهت این امر، خواهند داشت. همانند چک های معمولی، برای صدور چک های دیجیتال هم فرد صادرکننده باید به درگاه تعیین شده مراجعه نموده و اطلاعات لازم را به صورت دقیق و کامل وارد کند. از جمله اطلاعات مهم و مورد نیاز برای ثبت این نوع چک ها هم می توان به اطلاعات هویتی کامل فرد دریافت کننده، مبلغ چک، تاریخ سر رسید و سایر موارد این چنینی دیگر اشاره نمود.

زمانی که اکثر مردم و مشتریان بانک ها بدانند چک الکترونیک چیست و چه مزایای دارد، به صورت گسترده از این نمونه چک استفاده خواهند کرد. این موضوع در وهله اول به خود آن ها کمک کرده و سرعت کارشان را افزایش می دهد. علاوه بر آن، افزایش امنیت این فرایند و جلوگیری از وقوع جرم در این حوزه را به دنبال خواهد داشت؛ چرا که چک های دیجیتال به هیچ عنوان قابل سرقت یا تحریف نیستند. تنها نکته مهم در حین استفاده از آن ها، نیاز به دقت کافی توسط قرد صادرکننده هنگام ورود اطلاعات می باشد. موضوع مهم دیگری هم که در این رابطه وجود دارد، نیاز به ثبت امضای الکترونیکی است؛ زیرا چک الکترونیک با استفاده از امضای دیجیتال فرد صادرکننده اعتبار پیدا می کند و تا زمانی که این امضاء بر روی آن قرار نگیرد، این چک هیچ اعتباری نخواهد داشت. برای ثبت امضای الکترونیکی هم کاربران می توانند از برنامه «هامون» استفاده کنند که به صورت ویژه برای این کار معرفی شده است.

بیشتر بخوانید: خرید سفته الکترونیکی

به کانال تلگرام ما بپیوندید

به صفحه اینستاگرام ما بپیوندید

ثبت چک الکترونیکی

اکنون که شناخت مناسبی از چک های دیجیتال جدید به دست آورده اید، می دانید که این چک ها تا چه اندازه می توانند کار شما را در این زمینه ساده کنند. به هر حال، اولین موضوعی که در حین استفاده از این نمونه چک با آن رو به رو می شوید، ثبت کردن آن است؛ زیرا همان طور که گفتیم، تمامی قوانین مربوط به چک های کاغذی برای این نوع چک ها هم صادق است. به همین خاطر، اطلاع از روش ثبت چک الکترونیکی برای تمام مشتریانی که قصد به کارگیری این چک ها را دارند، الزامی است. نحوه انجام این کار هم بسیار ساده بوده و نیاز به طی کردن مراحل دشواری وجود ندارد. با این حال، زمانی که برای اولین بار می خواهید از این چک ها استفاده کنید، باید به دو نکته مهم توجه داشته باشید. در ادامه، به صورت کامل توضیح داده ایم که این دو نکته مهم هنگام استفاده از چک الکترونیک چیست و چگونه باید آن ها را اجرا کنید.

ثبت امضای الکترونیکی

همان طور که هنگام استفاده از چک های کاغذی فرد صادرکننده باید پایین چک را امضاء کند، برای اعتبار یافتن این نوع چک هم امضای فرد صادرکننده لازم است‌؛ اما با توجه به این که در این روش هیچ گونه برگه فیزیکی چک وجود ندارد، امکان انجام امضاء به صورت فیزیکی  هم فراهم نیست. به همین خاطر، ثبت امضاء به صورت الکترونیکی انجام می گیرد. از آن جایی که برای صدور چک الکترونیک حتما باید امضای فرد صادرکننده پای آن باشد، کسانی که قصد استفاده از این نمونه چک را دارند، باید در اسرع وقت نسبت به ثبت امضای الکترونیکی خود اقدام کنند. تا قبل رونمایی از اولین برگه چک دیجیتال، گفته می شد که مشتریان برای ثبت امضای خود باید به سامانه نماد بانک مرکزی مراجعه کنند؛ اما با توجه به اظهارات مسئولین بانک مرکز در هنگام رونمایی از این نوع چک، برنامه «هامون» برای ثبت امضای الکترونیک معرفی شد. به این ترتیب، برای ثبت چک الکترونیکی ابتدا باید امضای الکترونیک خود را در برنامه «هامون» ثبت کنید.

شرایط کلی ثبت، صدور و استفاده از چک های الکترونیک

در کنار ثبت امضای الکترونیک، یک سری شرایط دیگر هم برای استفاده از چک های الکترونیک تعریف شده است که متقاضیان باید از آن ها اطلاع داشته باشند. تنها کسانی می توانند نسبت به ثبت چک های دیجیتال و استفاده از آن ها اقدام کنند، که تمامی این شرایط را داشته باشند. ذکر این نکته هم الزامی است که شرایط مذکور هم برای دریافت کنندگان و هم برای صادرکنندگان وجود داشته و تنها گروه دوم را شامل نمی شود. اکنون حتما می خواهید بدانید شرایط استفاده از چک الکترونیک چیست . با توجه به مزایای فراوان این نمونه چک های جدید، در ادامه مهم ترین شرایط تعیین شده توسط بانک مرکزی برای ثبت، صدور و به طور کلی استفاده از آن ها را بیان کرده ایم. مهم ترین شرایط لازم جهت این امر، به شرح ذیل می باشند:

•  هم فرد صادرکننده و هم شخص دریافت کننده باید در یکی از بانک های کشور دارای حساب باشند.
•  هر دو فرد ارائه دهنده و گیرنده چک باید کد شهاب داشته باشند. کد شهاب همان شناسه هویت الکترونیکی بانکی است که برای هر فرد به صورت منحصر به فرد تعریف می شود. به منظور استفاده از چک الکترونیک ، هر شخص باید کد شهاب خود را دریافت نموده و نگه داری کند.
•  ثبت امضای الکترونیکی هم برای صادرکننده و هم برای گیرنده چک الزامی است که در بخش قبل آن را توضیح دادیم.
•  هم دریافت کننده و هم صادرکننده چک باید در سامانه چک دیجیتال بانک مرکز، سامانه های صیاد، چکاوک و ساتنا عضو باشند؛ چرا که سامانه صیاد اعتبار سنجی را انجام می دهد، چکاوک فضایی امن برای ارسال و دریافت داده پیام ها ایجاد می کند و پردازش و تسویه تراکنش ها از طریق سامانه ساتنا انجام می گیرد.

در صورت دارا بودن تمامی این شرایط، مشکلی برای ثبت چک الکترونیکی نخواهید داشت. به این ترتیب، می توانید با ورود به درگاه در نظر گرفته شده جهت استفاده از چک های دیجیتال با عنوان سامانه چکاد ، فرایند ثبت و صدور را انجام دهید. سامانه چک امن دیجیتال یا چکاد درگاهی است که به صورت اختصاصی جهت انجام فرایندهای مربوط به چک های الکترونیکی توسط بانک مرکزی راه اندازی شده است. افرادی که از همه شرایط بالا برخوردار بوده و امضای الکترونیکی خود را هم ثبت کرده باشند، با ورود به چکاد امکان ثبت چک دیجیتال در وجه افراد مد نظر خود را خواهند داشت. در ادامه، نحوه انجام این کار را بیان کرده و توضیح خواهیم داد که روش نقد کردن چک الکترونیک چیست ؛ چرا که سامانه چکاد تنها برای ثبت چک مورد استفاده قرار نمی گیرد. بلکه دریافت کنندگان هم برای تایید و نقد کردن چک خود باید به این سامانه مراجعه نموده و اقدامات لازم را انجام دهند. 

بیشتر بخوانید: استعلام تعداد حساب بانکی

آموزش استفاده از چک الکترونیک

در بخش قبل نکات لازم در هنگام ثبت چک های دیجیتالی را برای تان توضیح دادیم. زمانی که از این نکات آگاه بوده و با ثبت امضای الکترونیک و احراز هویت در سامانه های مربوطه شرایط لازم برای ثبت الکترونیکی را به دست آورید، به سادگی می توانید نسبت به صدور چک الکترونیک در وجه سایر افراد اقدام کنید. موضوعی که در این رابطه وجود دارد، نحوه استفاده از چک های دیجیتال است. در واقع، با توجه به این که این نوع چک به تازگی توسط بانک مرکزی رونمایی شده، بسیاری از مشتریان روش استفاده از آن را نمی دانند. در این رابطه باید بگوییم که روش اصلی تعیین شده برای انجام تمامی عملیات های مربوط به چک های دیجیتال از جمله ثبت چک الکترونیکی ، ثبت تایید و نقد کردن آن ها، سامانه چکاد یا چک امن دیجیتال است؛ بنابراین برای استفاده از این نمونه چک ها، قبل از هر چیز باید با سامانه چکاد، روش ورود و استفاده از آن آشنا باشید.

در حال حاضر، اولین روشی که برای ورود به سامانه چکاد معرفی شده، استفاده از همراه بانک است. این روزها تقریبا تمامی بانک ها یک اپلیکیشن همراه بانک معرفی کرده اند که بسیاری از خدمات شان را به صورت آنلاین از طریق این برنامه در اختیار مشتریان قرار می دهند. در صورتی که خدمات مربوط به چک های الکترونیکی در همراه بانک شما فعال شده باشد، امکان استفاده از آن جهت ثبت، تایید و دریافت وجه را خواهید داشت. گاهی اوقات مشتریان با ورود به همراه بانک متوجه می شوند که این خدمات برای آن ها فعال نشده و می خواهند بدانند دلیل عدم وجود گزینه چک الکترونیک چیست . در این مورد باید بگوییم که این افراد باید همراه بانک خود را به روز رسانی کرده و مجددا امتحان کنند. با توجه به جدید بودن این خدمت، به تازگی در منوی خدمات همراه بانک بسیاری از بانک های کشور اضافه می شود؛ بنابراین ممکن است نسخه های قدیمی همراه بانک خدمات مربوط به چک های دیجتال را پشتیبانی نکنند.

البته دقت داشته باشید که استفاده از همراه بانک، اولین روشی می باشد که توسط بانک مرکزی برای ورود به سامانه چکاد معرفی شده است. این احتمال وجود دارد که در ادامه روش های دیگری هم برای وارد شدن به این سامانه و استفاده از چک الکترونیک معرفی شوند. استفاده از اینترنت بانک و موبایل بانک روش های رایج دیگری هستند که به احتمال زیاد امکان دسترسی به سامانه چک امن دیجیتال یا چکاد با آن ها فراهم خواهد شد. البته ذکر این نکته هم الزامی است که مشتریان می توانند با مراجعه حضوری به شعب بانک خود، فرایند ثبت چک دیجیتال را انجام دهند؛ اما با توجه به نیاز به صرف زمان و هزینه زیاد در هنگام مراجعات حضوری، این شیوه خیلی به صرف نیست. به این ترتیب، بهتر است تا حد امکان جهت ورود به سایت چکاد و استفاده از آن برای ثبت چک الکترونیکی، ثبت تایید یا نقد کردن آن از همان روش پیشنهادی بانک مرکزی یعنی همراه بانک استفاده نمایید.

بیشتر بخوانید: سامانه آی کاپ

نحوه نقد کردن چک الکترونیک

از جمله دیگر ابهاماتی که درباره چک های جدید دیجیتال وجود دارد، نحوه نقد کردن آن ها است. با توجه به این که برای در گذشته مشتریان برای نقد کردن یا به اصطلاح پاس کردن چک های کاغذی آن ها را به بانک می بردند، اکنون می خواهند بدانند روش نقد کردن چک الکترونیک چیست . در این رابطه باید بگوییم که برای نقد کردن این چک ها هم روش متفاوتی در نظر گرفته شده که تا کنون مورد استفاده قرار نمی گرفت. این شیوه استفاده از سامانه چک امن دیجیتال یا چکاد است؛ یعنی دریافت کنندگان با مراجعه به این سامانه، می توانند چک شان را به صورت آنلاین نقد کرده و وجه مورد نظر را به حساب خود انتقال دهند. این در حالی است که تا پیش از رونمایی چک های دیجیتال، نقد کردن چک ها فقط به صورت حضوری امکان پذیر بود؛ پس چک الکترونیک تا حد زیادی به دریافت کنندگان هم کمک کرده و منجر به صرفه جویی در زمان و هزینه شان می گردد.

مراحل نقد کردن چک دیجیتال هم به این صورت است که پس از ثبت و صدور چک توسط فرد صادرکننده، شخص گیرنده باید به سایت چکاد مراجعه نموده و نسبت به ثبت تایید چک اقدام کند. این فرایند کاملا مشابه با تایید چک های صیادی است. به عبارت دیگر، دریافت کننده باید اطلاعات چک را در این سامانه مشاهده و به صورت دقیق بررسی کند. در صورتی که تمامی اطلاعات صحیح باشند، تایید چک را انجام دهد. به این ترتیب، مبلغ مورد نظر از حساب فرد صادرکننده که ثبت چک الکترونیکی را انجام داده کسر و به صورت سپرده در حساب بانک ذخیره می شود. بعد از این که مرحله تایید چک با موفقیت انجام شد، نوبت به مرحله دریافت نهایی و نقد کردن می رسد. در این مرحله هم گیرنده مجددا باید از طریق همان سامانه چکاد، گزینه مربوط به نقد کردن را انتخاب نماید. به این ترتیب، وجهی که به شکل سپرده در حساب بانک ذخیره شده بود، به حساب این شخص انتقال پیدا می کند.

بیشتر بخوانید: ثبت چک در سامانه صیاد بانک ملت

مزایا و معایب چک الکترونیکی

با توجه به توضیحاتی که تا این جای کار ارائه کردیم، اکنون می دانید چک الکترونیک چیست و نحوه استفاده از آن به چه صورت است. اگر چه تا قبل رونمایی از این نوع چک هم فرایندهای مربوط به چک های بانکی تا حد زیادی به سوی آنلاین شدن حرکت کرده بودند، اما چک های الکترونیک تحولی عظیم در این بخش ایجاد کردند؛ چرا که با استفاده از آن ها، نیاز به مراجعه حضوری جهت انجام عملیات های مربوط به چک تقریبا به صفر می رسد. بر اساس آمار خود بانک مرکزی، ۹۸ درصد از فرایندهای مربوطه به صورت آنلاین قابل دسترسی هستند. با توجه به این موضوع، می توان مزایای متعددی برای چک الکترونیک برشمرد. در این قسمت، ابتدا مزایای این نوع چک را بیان کرده و سپس به بررسی وجود یا عدم وجود معایب آن می پردازیم.

مزایای چک الکترونیک

همان طور که گفتیم، چک های دیجیتال کار مردم و مشتریانی که مبادلات تجاری خود را با چک های بانکی انجام می دهند، بسیار ساده کرده است. این روش مزایای زیادی دارد که در وهله اول می توان به افزایش امنیت آن اشاره نمود. با وجود این که چک های صیادی تا حد زیادی امنیت استفاده از چک در مبادلات تجاری را افزایش داده بودند، چک الکترونیکی شرایط را از آن هم بهتر می کنند؛ اما در کنار امنیت بالا، ثبت چک الکترونیکی و به صورت کلی استفاده از این نوع چک مزایای فراوان دیگری هم دارد که برخی از مهم ترین آن ها، عبارتند از:

•  محدودیتی در تعداد برگه های چک وجود ندارد.
•  امکان تحریف اطلاعات و تغییر چک های دیجیتال وجود ندارد.
•  در مصرف کاغذ صرفه جویی شده و به حفط سلامت محیط زیست کمک می شود.
•  امکان اطلاع رسانی از وضعیت نقل و انتقال چک ها در لحظه وجود دارد.
•  مراحل زمان گیری مانند جا به جایی، دسته بندی و حسابداری چک ها کنار می روند.
•  هزینه و کارمزد مورد نیاز پایین می آید.
•  سرعت فرایندهای مربوط به چک از جمله صدور و نقد کردن آن بالا می رود.
•  امکان مدیریت ریسک بهتری وجود دارد.
•  امکان آگاهی از گردش حساب و جلوگیری از برگشت خوردن چک با مدیریت موجودی فراهم است.
•  فرد صادرکننده پس از برداشت وجه از این موضوع مطلع خواهد شد.
•  امکان استفاده از این نوع چک در انواع معاملات وجود دارد.

معایب چک الکترونیک

در کنار مزایایی که بیان کردیم، مشتریان می خواهند بدانند معایب چک الکترونیک چیست و آیا جایگزینی آن ها با چک های کاغذی به صرفه است یا خیر. در این رابطه باید بگوییم که چک های دیجیتال معایب زیادی ندارند؛ اما بدون عیب هم نیستند. اولین مورد که می توان به عنوان معایب آن به شمار آورد، وابستگی به اینترنت است؛ یعنی مشتری در صورت عدم اتصال و دسترسی به اینترنت، امکان صدور چک را نخواهد داشت. از طرف دیگر، در هنگام قطعی یا اختلال در اینترنت کشور یا اختلال و قطعی شبکه بانک، نمی توانید نسبت به صدور یا نقد کردن چک الکترونیک اقدام کنید. علاوه بر این، در هنگام ثبت این چک ها نیاز به وارد کردن تمامی اطلاعات فرد گیرنده وجود داشته و این فرایند نسبت به نوشتن چک های کاغذی به زمان بیش تری نیاز دارد؛ بنابراین با توجه به نوع مبادلات و شرایط خود، می توانید مزایا و معایب و مناسب بودن چک دیجیتیال برای جایگزینی با چک های کاغذی را بررسی کنید.

بیشتر بخوانید: ثبت چک در سامانه صیاد بانک ملی

امنیت چک الکترونیک

یکی از مهم ترین مزایای چک های دیجیتال نسبت به چک های کاغذی، امنیت بالای آن ها است؛ زیرا پس از ثبت چک الکترونیکی ، دیگر امکان تغییر آن و تحریف اطلاعات ثبت شده وجود نخواهد داشت. این در حالی است که در چک های کاغذی امکان تغییر اطلاعات وجود داشت و در بسیاری از موارد شاهد دست کاری چک های بانکی بودیم. از طرف دیگر، صادرکنندگان هم نمی توانند منکر صدور چک شوند؛ چرا که این چک ها فقط از طریق سامانه چکاد آن ها و با ارائه امضای الکترونیک شان امکان پذیر است. امضای الکترونیکی، احراز هویت و اعتبار سنجی در سامانه های مختلف، اقداماتی هستند که امنیت چک های الکترونیکی را بیش از پیش افزایش داده اند؛ پس مشتریان می توانند با خیالی راحت از بابت امنیت، نسبت به استفاده از چک الکترونیک اقدام کنند. این موضوع هم برای صادرکنندگان و هم برای دریافت کنندگان صادق بوده و هیچ کدام از آن ها حین استفاده از چک های دیجیتال، با مشکلی مواجه نخواهند شد.

منبع : چک الکترونیک